چرا وقتی چشمانمان را مالش می دهیم، ستاره ها و اشکال رنگارنگ را می بینیم؟

احتمالا برای شما نیز این اتفاق افتاده است که شروع به مالیدن چشمان خود کنید و بلافاصله شاهد چرخش لکه های رنگارنگ و فوران نور با پلک های بسته شوید. اما وقتی چشمان خود را باز می کنید، اثری از آن ها نمی بینید. پس چرا وقتی چشمانمان را مالش می دهیم، ستاره ها و اشکال رنگارنگ را می بینیم؟ آیا این اتفاق برای همه می افتد؟

قبل از این که به بررسی علت ایجاد نورهای رنگارنگ بپردازیم، باید با نحوه عملکرد چشم آشنا شویم. آنجی ون، جراح قرنیه در بیمارستان چشم و گوش نیویورک در کوه سینا به Mental Floss می باشد. او می گوید:«شبکیه (داخلی ترین لایه چشم) از میلیون ها سلول یا گیرنده ی نوری تشکیل می شود. سلول های شبکیه، مسئول دریافت اطلاعات از دنیای بیرون و تبدیل آن ها به تکانه های الکتریکی هستند. این تکانه ها توسط عصب بینایی به مغز منتقل می شوند. سپس مغز آن ها را به عنوان تصاویری تفسیر می کند که نمایانگر دنیای اطراف ما هستند. با این حال آن چه که می بینیم، در همین جا به پایان نمی رسد.»

ون می‌گوید: «گاهی اوقات ما نوری را می‌بینیم که به جای دنیای بیرون از درون چشم ‌ها یا از تحریک الکتریکی مغز می‌آید. این انفجار های به ظاهر تصادفی، نور های شدید و رنگارنگ “فسفن” نام دارند. فسفن ها به دلیل تخلیه الکتریکی از سلول های داخل چشم ما ظاهر می شوند. در واقع یک فرایند طبیعی از عملکرد سلولی ما هستند. مدت ها است که مردم درباره فسفن ها می نویسند و نظریه پردازی می کنند.»

نظریات فیلسوفان گذشته

فیلسوفان یونانی فکر می کردند که فوران نور های رنگارنگ، نتیجه آتشی است که درون سر ماست. آلکمایون از کروتون، فیلسوف و عصب شناس در قرن 5 تا 6 قبل از میلاد است. او در مورد چرخش ها و لکه هایی که پس از ضربه به سر می بیند، می نویسد: «بدیهی است که آتشی درون چشم ما است. هنگامی که به چشم فشار وارد می شود، آتش شروع به درخشش می کند.»
در یک قرن بعد، افلاطون معتقد بود یک «جریان بصری» از چشم بیرون می‌آید. او می گوید:«این آتش نمی سوزاند. بلکه نور ملایمی است که آنها [خدایان] ایجاد کردند.»

برداشت افلاطون از این اتفاق، تا قرون وسطی هم چنان مورد پذیرش بود. سرانجام، نیوتن (1642-1727) تئوری جدیدی مطرح کرد. این تئوری با آنچه امروز در مورد این لکه های درخشان می دانیم، مطابقت بیشتری دارد. «این پدیده به دلیل نوری است که هنگام اعمال فشار و حرکت روی چشم، تولید و نمایان می شود.» الئونورا لاد، دانشیار چشم‌ پزشکی در مرکز پزشکی دانشگاه دوک که سابقه‌ در علوم اعصاب دارد، به طور دقیق توضیح می‌دهد که چرا مالش چشم این لکه های نوری را ایجاد می کند.

فسفن

اکثر محققان بینایی بر این باورند که فسفن ها از فعالیت طبیعی سیستم بینایی پس از تحریک یکی از قسمت های آن از محرکی غیر از نور ناشی می شوند.

فشار خارجی بر چشم مثالی از این تحریکات است. جالب است که به دلیل آسیب شبکیه، افراد نابینا نمی توانند فسفن های ناشی از فشار را ببینند. با این حال زمانی که قشر بینایی آن ها دچار تحریک الکتریکی می شود، می توانند آنها را ببینند. به امید استفاده از این موضوع برای بهبود بینایی نابینایان، دانشمندان یک پروتز بینایی قشری ساختند. این پروتز در قشر بینایی قرار می گیرد و الگو هایی از فسفن ها را تولید می کند. این دستگاه توسط FDA برای کارآزمایی بالینی تایید شد.

طبق نظریه ی آلکمایون، فوران نور فقط در هنگام مالش چشم‌ها نیست. ون می‌گوید: «ضربه به چشم نیز می‌ تواند باعث ایجاد این پدیده شود. همان طور که وقتی عطسه می کنیم، چشم‌های ما توسط نیرویی قدرت مند و شگفت انگیز به طور ناخودآگاه بسته می شوند.»

دریافت MRI یا EEG نیز ممکن است علت این پدیده باشد. طی دریافت EEG، بسته به باند فرکانس تحریک مغز فرد، برخی از بیماران این پدیده را هنگام بستن چشمان خود تجربه می کنند. اعتقاد بر این است که این پدیده از تحریک شبکیه در طول این فرآیند ناشی می شود.

رخداد این پدیده در فضا

این پدیده فقط در زمین اتفاق نمی افتد. فضانوردان در فضا نیز چنین تجربه ای دارند. همان طور که در سال 2006 در مجله Vision Research گزارش شد، بیش از 80 درصد از فضانوردانی که در برنامه‌ های ناسا یا ESA (آژانس فضایی اروپا) خدمت می‌کنند، حداقل در برخی از مأموریت ‌ها و اغلب در چندین مدار، فسفن را دریافته ‌اند. ایجاد فسفن در چشم فضانوردان، به برهمکنش بین چشم و ذرات پرتو کیهانی در فضا، خارج از میدان مغناطیسی محافظ زمین مربوط می شود.

دیدن ستاره ها و لکه های رنگارنگ (بدون توجه به علت آن) کاملاً طبیعی است؛ اما به این معنا نیست که شما باید بیش از حد چشم را مالش دهید. ون می گوید: «چشم پزشکان توصیه می کنند از مالیدن چشم ها یا اعمال فشار شدید خودداری شود. به گفته Lad، مالش بیش از حد ممکن است به قرنیه و عدسی آسیب برساند یا به از بین رفتن بافت چربی اطراف چشم منجر شود. همچنین باعث می شود که چشم ها عمیق به نظر برسند.»

منبع

BY Jennifer Lea Reynolds,April 3, 2018

مترجم: فائزه الیاسی | تولید محتوا و ویراستار: نفیسه مظفری