مرحله چهارم: تست های رایج مورد درخواست پزشک

در مطالب قبلی به بررسی انواع نمونه گیری ها پرداختیم، در این مطلب “مرحله چهارم: تست های رایج مورد درخواست پزشک” از این سری آموزشی، هدف بررسی تست های رایج از نگاه یک پزشک می باشد.

آزمایشگاه تشخیص طبی که تاسیس آن نیاز به مجوز وزارت بهداشت دارد ، شامل بخش هایی است که در آن ها روی نمونه هایی شامل خون، ادرار و مدفوع و خلط و زخم و اسپرم کار می شود. این آزمایشگاه ها معمولا شامل بخش های بیوشیمی، هماتولوژی، سرولوژی، هورمون شناسی، میکروب شناسی و الایزا است.
به طور کلی تست های معمول و رایجی وجود دارند که در اکثر مواقع توسط پزشک درخواست می شوند که در این مقاله این تست ها را در حد معرفی بیان می کنیم و در مورد جزئیات هر یک در بخش های بعدی اطلاعات بیشتری در اختیار شما قرار می گیرد.

 

تست های قندی

 

سرم ، پلاسما ، خون کامل و سایر مایعات بدن را میتوان جهت سنجش گلوکز به کار برد. انواع تست هایی که برای سنجش گلوکز انجام میشوند عبارت اند از :

 

  : Fasting blood sugar

 

FBS قند خون ناشتا ؛ احتیاج به حداقل ۱۲ ساعت ناشتایی دارد. رنج نرمال آن 70 _110 mg/dl می باشد.

 

: blood sugar

 

BS قند خون رندوم ؛ احتیاج به ناشتایی ندارد. رنج نرمال آن 70_140 mg/dl می باشد.

 

: blood sugar 2 hours postprandial

 

B2hpp قند خون دو ساعت پس از صبحانه. معمولا پس از مصرف غذا افزایش قند خون ، بین ۳۰ تا ۹۰ دقیقه رخ میدهد و پس از دو ساعت به حالت نرمال برمی گردد. ۲ نوبت باید خونگیری انجام شود. نوبت اول به صورت ناشتا و خون باید درون لوله لخته قرار گیرد. دو ساعت بعد از خوردن اولین لقمه صبحانه باید دوباره از بیمار خون گرفته شود. قند خون ناشتا که میزان نرمال آن تا ۱۱۰ می باشد و دو ساعت بعد از صبحانه مقدار آن به ۱۴۰ میرسد. (در حالت نرمال) اگر شخص دچار دیابت بارداری باشد، مقدار قند خون ناشتا و دو ساعت پس از صبحانه وی بیش از حد نرمال خواهد بود. مقدار بیش از ۱۴۰ قند خون دو ساعته غیر طبیعی است و به نظر برخی باید در اینجا تست GTT انجام شود.

 

: Glucose challenge test

 

GCT تست چالشی گلوکز ؛ نیازی به ناشتایی نیست. این آزمایش پاسخ بدن نسبت به گلوکز را نشان میدهد و برای بررسی احتمال وجود دیابت بارداری، معمولا بین هفته ۲۴ تا ۲۸ انجام میشود. اگر در اوایل بارداری، این آزمایش دیابت بارداری را نشان دهد احتمالا دیابت نوع دو است که تاکنون تشخیص داده نشده است. در این آزمایش ابتدا بیمار باید یک محلول حاوی ۵۰ گرم گلوکز را آرام آرام در مدت ۵ دقیقه بنوشد و بعد از یک ساعت از وی خون گیری شود. در این مدت ۱ ساعت بیمار باید در حالت استراحت باشد. اگر مقدار این تست زیر 140 mg/dl باشد ، فرد نرمال است در مقادیر بالاتر از ۱۴۰ معمولا تست های دیگری از قبیل تست تحمل گلوکز انجام می شود.

 

: Glucose tolerance test

 

GTT تست تحمل گلوکز؛ این تست زمانی انجام میشود که گلوکز ناشتا نزدیک به ۱۴۰ است و شخص مشکوک به دیابت است یا زمانیکه تست چالشی گلوکز انجام شده و احتمال دیابت بارداری وجود دارد. عوامل مختلفی میتوانند روی نتیجه این تست تاثیر بگذارند به همین دلیل این تست کاملا اختصاصی نیست. ۱۲ ساعت ناشتایی برای این آزمایش لازم است.

عدم تحرک میتواند روی نتیجه تاثیرگذار باشد بنابراین در بیماران بستری این تست انجام نمیشود. یک ساعت به عنوان ساعت صفر انتخاب میشود و از بیمار خونگیری میشود.در این مرحله قند خون ناشتا است و مقدار نرمال آن باید بین 70_110mg/dlباشد. سپس بیمار باید مقدار ۷۵ گرم گلوکز خوراکی مصرف کند و نیم ساعت بعد دوباره خونگیری از وی انحام شود. سپس ۱ ساعت بعد و ۲ ساعت بعد مجدد خونگیری انجام میشود که اگر فرد دیابتیک نباشد ، مقدار نرمال قند خون وی نهایتا تا ۱۶۰ یا ۱۷۰ بالا خواهد رفت. (راجع به مقادیر نرمال گاهی اختلافات اندک در کیت های آزمایشگاه های مختلف وجود دارد)

HbA1c قند خون سه ماهه : گلوکز به وسیله یک واکنش غیر آنزیمی به هموگلوبین A1 در گلبول قرمز متصل میشود و ایجاد گلیکوهموگلوبین میکند. اگر میزان آن بیش از 5_6.5 درصد باشد به این معناست که فرد از سه ماه قبل قند خون بالا داشته است. این تست برای بررسی روند درمان در افراد دیابتیک اهمیت دارد. در افراد دیابتیک اگر مقدار آن کمتر از ۷.۵ باشد به معنای کنترل خوب ، بین ۷.۵ تا ۹ کنترل متوسط و بیش از ۹ کنترل بد است.

 

تست های کلیوی

 

سنجش اوره :

در عمل به جای اوره ، نیتروژن آن موسوم به BUN اندازه گیری میشود.

BUN = Urea . 0/467

Urea = BUN . 2/14
تست سنجش اوره معمولا برای بررسی عملکرد متابولیک کبد و دفعی کلیه انجام میشود اما باید توجه داشت که تست بسیار حساسی نیست و حتی در صورت اختلال ۵۰ درصدی عملکرد کلیه ممکن است مقدار اوره نرمال باشد.

رنج نرمال اوره : 12.6 _ 42.6 mg/dl

رنج نرمال BUN : 6 _ 20 mg/dl

سنجش کراتینین :

این تست هم فاقد حساسیت کافی می باشد و زمانیکه ۵۰ درصد عملکرد کلیه مختل شد، مقدار آن دو برابر میشود. سنجش کراتینین و اوره باهم انجام می شود.

رنج نرمال: در خانم ها /7 _ 1/3 mg/dl و در آقایان /9 _ 1/5 mg/dl می باشد.

 

سنجش اسید اوریک :

اوریک اسید حاصل کاتابولیسم بازهای پورینی است. ۷۵ درصد آن توسط کلیه و بقیه از راه دستگاه گوارش دفع می شود. افزایش مقدار آن در پلاسما (بیش از 8mg/dl)، میتواند ناشی از هیپریوریسمی باشد. از مهم ترین عوارض هیپراوریسمی ، بیماری نقرس می باشد که اسید اوریک در مفاصل رسوب می کند و موجب پاسخ التهابی شدید می شود.

 

تست های کبدی

 

ALT or GPT آلانین آمینو ترانسفراز یا گلوتامات پیروات ترانس آمیناز :

بیشترین غلظت این آنزیم در کبد وجود دارد پس به عنوان شاخصی برای سنجش بیماری های کبدی به کار می رود. تست نیازی به ناشتایی ندارد . نمونه سرم یا پلاسمای هپارینه (یا EDTA دار) را برای سنجش آن میتوان استفاده کرد.

رنج نرمال

زنان : 7_ 35 U/L مردان : 10 _ 45 U/L نوزادان : 13_45 U/L

 

AST or GOT آسپارتات آمینوترانسفراز یا گلوتامات اگزالات ترانس آمیناز :

این آنزیم در سیتوپلاسم و میتوکندری اکثر بافت های بدن به خصوص کبد، قلب و ماهیچه یافت می شود بنابراین آسیب به هر یک مقدار آن را بالا میبرد. آنزیم های بالینی مانند AST و ALT معمولا به مقدار خیلی کم در سرم یا پلاسما وجود دارند و در صورت آسیب به بافت ها وارد خون میشوند. رنج نرمال آن همانند ALT است.

ALKP:

آلکالن فسفاتاز که بیشتر در کبد وجد دارد اما در اندام هایی مانند استخوان ، روده و کلیه و در جفت جنین خانم های باردار هم یافت میشود.اهمین بالینی آن در بیماری های استخوانی و یرقان انسدادی است. در موارد هیپوفسفاتمی مقدار آن کاهش می یابد.

رنج نرمال : 60_303 mg/dl

بیلی روبین :

برای سنجش بیلی روبین سرم بهتر است از بیمار ناشتا تهیه شود تا از لیپمی جلوگیری شود.
رنج نرمال

بیلی روبین کل : /3_1 mg/dl بیلی روبین مستقیم یا کونژوگه : /1_/3 mg/dl بیلی روبین غیر مستقیم یا غیر کونژوگه : /2_/8 mg/dl

GGT یا گاما گلوتامیل ترانسفراز : این تست یک شاخص حساس برای بیماری های کبدی و صفراوی و همچنین مصرف افراطی الکل می باشد. افزایش همزمان GGT و ALKP ناشی از بیماری کبدی ـ صفراوی است. افزایش ALKP و مقادیر نرمال GGT ناشی از وجود بیماری های اسکلتی می باشد.
مقادیر نرمال : 9_48 U/L

تست های چربی

 

تری گلیسیرید :

این تست نیاز به ۱۴ ـ۱۲ ساعت ناشتایی دارد و برای بررسی زمینه ابتلا به بیماری های قلبی عروقی انجام میشود.
رنج نرمال :
کمتر از 200 mg/dl خوب
بین 200_239 mg/dl پیش آگهی
بالاتر از 240 mg/dl خطر بیماری

کلسترول :

سنجش کلسترول و توابع آن جهت ارزیابی زمینه ابتلا به آرترواسکلروزیس ، سکته قلبی ، سکته مغزی و بیماری های عروق محیطی به کار می رود. رنج نرمال خود کلسترول مشابه تری گلیسیرید است.
HDL ( High density lipoprotein ) : وظیفه این لیپو پروتئین انتقال کلسترول از بافت ها به کبد است. هر چه مقدار آن بیشتر باشد احتمال بیماری های قلبی عروقی کاهش می یابد بنابراین به کلسترول خوب معروف است.

رنج نرمال :
بیش از 70 mg/dl خوب
بین 35_70 mg/dl پیش آگهی
کمتر از 35 mg/dl خطرناک

 

LDL ( Low density lipoprotein ) :

این لیپو پروتئین ، کلسترول را از مبد به بافت ها میبرد و میتواند باعث رسوب کلسترول در دیواره رگ ها شود بنابراین به کلسترول بد معروف است.

رنج نرمال :
بین 100_129 mg/dl محدوده نرمال است بیشتر از 129 و کمتر از 100 خطرناک است.

تست های بررسی تیروئید

 

T3 یا تری یدوتیرونین :

این تست برای تشخیص پرکاری تیروئید و بررسی افزایش T3 استفاده میشود. T3 فقط ۱۰ درصد هورمون های تیروئیدی را تشکیل میدهد. وابسته به نوع آزمایش درخواستی ، سن ، جنس و وضعیت بیمار مقادیر آن متفاوت است.سنجش T3 برای تشخیص کم کاری ، مفید نمی باشد.

T4 یا تیروکسین :

برای بررسی عملکرد تیروئید سنجش میشود. هم در تشخیص پرکاری و هم کم کاری تیروئید کاربرد دارد. بیشترین میزان هورمون های تیروئیدی (حدود ۹۰ درصد) همین هورمون تیروکسین می باشد.

TSH :

این هورمون از غده هیپوفیز ترشح میشود و وظیفه اصلی آن در بدن تحریک غده تیروئید برای تولید و انتشار هورمون های تیروئیدی در خون است. در پرکاری تیروئید مقدار آن کاهش و در کم کاری مقدار آن افزایش می یابد. در طول شبانه روز مقدار TSH متفاوت است.

تست های خونی

 

CBC ( Complete blood count ) :

این آزمایش شامل شمارش انواع سلول های خونی شامل RBC ، WBC ، platets می باشد.
در قسمت CBC موارد زیر بررسی میشود :

RBC رنج نرمال آن بر اساس سن و جنس متفاوت است.

WBC که شامل نوتروفیل ها ، مونوسیت ها ، ائوزینوفیل ها و لنفوسیت هاست. مقدار آن نیز براساس سن و جنس متفاوت است اما حدودا باید بین ۴۰۰۰ تا ۱۱۰۰۰ در هر سی سی خون باشد.

Platets یا پلاکت ها که بقایای فروپاشی سلولی به نام مگاکاریوسیت هستند و مقدار نرمال آن در خون بالغین حدود ۱۵۰ تا ۴۵۰ هزار عدد است.

 

HCT یا هماتوکریت :

نسبت حجم سلول های خونی به کل خون. هماتوکریت شاخصی برای بررسی کم خونی می باشد. مقدار نرمال آن در نوزادان بین ۴۰ تا ۷۰ درصد ، در کودکان ۳۱ تا ۴۱ درصد و در بزرگسالان در آقایان بین ۴۰ تا ۴۹ درصد و در خانم ها ۳۵ تا ۴۵ درصد است.

HB یا هموگلوبین. پروتئینی حامل اکسیژن در سلول های خونی. یکی از مهم ترین عواملی که در تشخیص کم خونی برای پزشک اهمیت دارد. مقادیر نرمال آن به صورت زیر است :

در نوزادان معمولا بین ۱۳.۵ تا ۲۰.۵
در کودکان تا سنین نوجوانی بین ۱۱ تا ۱۴
در بزرگسالان در آقایان ۱۳ تا ۱۶و در خانم ها ۱۱ تا ۱۵

MCV ( mean corpuscular volume ) : حجم متوسط RBC هارا نشان میدهد.
MCH : وزن متوسط هموگلوبین درون RBCها را نشان میدهد.
RDW : اندازه های مختلف گلبول های قرمز را نشان میدهد و در بررسی آنزیوسیتوزیز در بیماری های مختلف اهمیت دارد.

 

مراحل این آموزش:

۱. بخش پذیرش آزمایشگاه

۲. نمونه گیری از خون

۳. نمونه گیری از سایر بخش ها

۴. تست های رایج مورد درخواست پزشک

 

جمع آوری محتوا و ویراست: لاله دهقانی